E. Salih BOZKURT
Defne Mühendislik
Geriye Dönük Mühendislik Nedir?
Geriye dönük mühendislik; İngilizce de ‘Reverse Engineering’ kelimesinden gelmektedir. Bir aygıtın, objenin veya sistemin; yapısının, işlevinin veya çalışmasının, çıkarımcı bir akıl yürütme analiziyle keşfedilmesi işlemidir. Makine veya mekanik alet, elektronik komponent, yazılım programı gibi parçalarına ayrılması ve çalışma prensiplerinin detaylı şekilde analizini içerir.
Bilgisayar destekli tasarım (CAD) daha popüler hale geldikçe, tersine mühendislik, 3D bilgisayar destekli tasarım (CAD), bilgisayar destekli üretim (CAM), bilgisayar destekli mühendislik (CAE) ve diğer yazılımlarda kullanılmak üzere, var olan parçaların üç boyutlu sanal modellerinin yaratılması için kullanılabilir bir metod haline gelmiştir. Tersine mühendislik işlemi bir objenin ölçümünü ve ardından üç boyutlu model olarak oluşturulmasını içerir. Fiziksel objenin boyutları, koordinat ölçme makinesi (Coordinat measuring machine, CMM), üç boyutlu lazer tarayıcılar, üç boyutlu yapısal ışık sayısallaştırıcılı tarayıcı veya bilgisayarlı tomografi gibi üç boyutlu tarama teknolojileri kullanılarak ölçülebilir. Genellikle bir nokta bulutu olarak temsil edilen ölçülmüş veri kendi başına, topolojik bilgi eksikliği taşır ve bu yüzden sıklıkla, üçgen kaplı ağ veya bir CAD modeli gibi daha kullanışlı bir formata dönüştürülür. Tersine mühendislik, sıklıkla, diğer milletlerin teknolojilerini, aletlerini, bilgilerini veya sahada sıradan askerler tarafından toplanan veya haber alma operasyonlarıyla toplanan bilgi parçalarını kopyalamak için, ordu tarafından sık sık kullanılır. İkinci Dünya Savaşı’nda ve Soğuk Savaş’ta sıkça kullanılmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan çok bilinen örnekler şunlardır:
Jerry bidonu: İngiliz ve Amerikan kuvvetleri Almanların Jerry can denen ve mükemmel bir tasarıma sahip olan benzin bidonlarına sahip olduklarını fark ettiler. Bu bidonların kopyaları üzerine ters mühendislik uyguladılar. Bu bidonlar popüler olarak “Jerry can” olarak bilinirler.
Tupolev Tu-4: Japonya görevi sırasında birçok B-29 Superfortress bombardıman uçağı Sovyetler Birliği’ne (SSCB) inmek zorundaydı. Böyle stratejik bir bombardıman uçağına sahip olmayan Sovyetler B-29’u kopyalamaya karar verdiler. Birkaç yıl içinde neredeyse mükemmel bir kopyası olan Tu-4'ü geliştirdiler.
V2 Roketi:V2 ve bağlantılı teknolojilerin teknik dokümanları savaşın sonunda batılı müttefikler tarafından elde ederiz. Sovyet ve yakalanmış Alman mühendisler, daha sonra R-7 Semyorka’nın öncüsü ve uzay programının başlangıcı olan, kendi klon roketleri R-1 i yapmak için ele geçirilen dokümanlardan yola çıkarak, yeni teknik dokümanlar ve planlar oluşturdular. (Ref: www.wikipedia.com)
Geriye Dönük Mühendislik, 2 genel amaç için kullanılmaktadır. Bunlardan ilki yukarıda belirtildiği gibi bir ürünün aynısı kopyalamak için kullanımdır. İkinci kullanım amacı bir ürünün geliştirilmesi veya yenisinin tasarımında kullanılmasıdır.
Kopyalama amaçlı uygulamalar genellikle yedek parça sektöründe ürünün montaj yerine tam uyumluluğu ve formunu tam olarak yakalamak yapılır. Bu yöntem sadece ürünün değil ürünün üretiminde kullanılan kalıp, aparat ve fisktürlerinde kopyalanmasını veya yedeklenmesini sağlamaktadır. Yurt dışından tedarik edilen kalıpların ve fisktürlerin bakım yapılmasında performans ve sürekliliğinin sağlanmasında geriye dönük mühendislik yöntemi yedeklenme yapmaktadırlar. Üretim projelerinde kullanılan Kalıp ve fikstür gibi üretim araçları üç boyutlu sistemler yardımı ile ölçümlendirilip CAD modellemeleri yapılarak yedeklenmeleri sağlanmaktadır. Seri üretimin aksamaması için özellikle otomotiv firmaları bu tip çalışmalara öncelik vermektedir.
Ürün geliştirme ve tasarımı uygulamalarında mevcut ürünün yeni özellikler ile geliştirilmesi veya tasarımında kullanılmaktadır. Örneğin medikal sektörde kullanılan peristaltik pompa tasarımında daha önce kullanılan pompaların prensibine dayanarak yeni bir konsept ve farklı bir mekanizma sistemi ile daha yüksek performanslı daha ergonomik bir ürün oluşturulabilmektedir. Röntgen sistemlerinde klasik manuel kontrollü bir sistemden yola çıkarak yeni ve tamamen farklı motor kontrollü bir sistem oluşturulmasında kullanılmaktadır. Çok farklı sektörlerde farklı yaklaşımlar kullanılarak yapılacak olan mühendislik çalışmalarına esas teşkil eden geriye dönük uygulaması “face lift” yeni yüz geliştirme olarak adlandırılan otomotiv sektöründe mevcut bir aracın yeni yüz ile kendini yenilemesidir.
Yedi buçuk ve beş buçuk metrelik mevcut iki yolcu taşıma aracının ön ve arka yüzünün tasarımı yeniden yapılarak oluşan yeni görünüşler ve donanımlar ile araçların farklı pazarlara sunulması amaçlanmıştır. Aracın dış görünümünü tamamen değiştiren bu yeni çalışmada mevcut karkas yapısı üzerinde yapısal olmayan değişiklikler yapılmıştır. Karkas yapısında yeni formların gerektirdiği montaj detayları ilave edilmekle beraber ve eski yapının iyileştirilmesi de göz ününe alınarak tasarımda iyileştirmeler yapılmıştır. Bu değişiklikler regülasyonlara uyumlu olup sertifikasyonlar için problem oluşturmayacak bir yaklaşımla tasarıma başlanmıştır.
Aracın mevcut karkası ve dış parçaları özel bir üretim yöntemi ile firmamıza gelmiştir. Aracın ön ve arka karkasını beraber içeren bu yapı üzerinde ön ve arka mask ile ilgili tüm parçaları içermektedir. Öncelikle karkas yapısı üç boyutlu ölçümlendirme yöntemi ile bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Müteakip olarak karkas üzerinde ön ve arka mask tamponları ile beraber monte edilerek ölçümlendirilmiştir. Bu ölçümlendirme mevcut ürünün bilgisayar ortamında tüm detayları ile aktarılmasını ve üzerinde geliştirme yapmamızı sağlamaktadır. Elde edilen bilgiler çerçevesinde karkas yapısının kendi içerisindeki üretim ve montaj hataları net olarak çıkarılmış yeni tasarımda bu hataların oluşmasını önleyici tedbirler almamızı kolaylaştırmıştır. Mevcut durumun bu bilgileri de ileride yapılacak 
olan karkas montaj fikstürü için fikstür tasarımı ve üretiminde kullanılmak üzere saklanmıştır.
Karkas ve mevcut görünüm üzerinde yapılabilecek değişiklikler alternatifleri ile sunulmuştur. Bu alternatifler son kullanıcının görüşleri alınarak regülasyon şartlarına ve aracın montajındaki kısıtlamalara uyumluluk bozulmadan yeni konsept kesinleştirilmiştir.
Konsept tasarımın kesinleşmesi (dondurulması) ile ön ve arka yüzü oluşturan alt parçalar bunların karkasa ve birbirlerine montajı için mekanik tasarımları yapılmıştır. Ön ve arka kapaklar, far yuvaları, plaka aydınlatma ışıkları, cam yüzeyi ve cam oturma yuvası gibi detaylar yeni ve mevcut kullanılacak ürünler ile uyumlu olarak tasarım tamamlanmıştır. Tasarımlar üretilecek parçaların kalıplı üretim yöntemine uygun, otomotiv dış yüzey kalitesinde gerçekleştirilmiştir.
Otomotiv sanayinde sadece üretimin değil mevcut ürünlerin geliştirmelerin ve sıfırdan yapılan tasarımların da ülkemizde gerçekleşiyor olması ve bu alanda da firmamızın destekleyici projelerle katkıda bulunması gurur vericidir.